Miasto ostrzelane, Pałac Biskupi spalony! Tak bolszewicy próbowali zdobyć Włocławek

Dramatyczny przebieg miała obrona Włocławka w sierpniu 1920 roku. Armia Czerwona próbowała zająć Włocławek. W wyniku kilkudniowych walk śmierć poniosło blisko 40 obrońców. Miasto było bombardowane, ucierpiało wiele budynków.

Wojna z Rosją Radziecką rozpoczęła się w styczniu 1919. Pierwsze miesiące konfliktu upłynęły pod znakiem sukcesów armii polskiej. Sytuacja zmieniła się w czerwcu 1920 roku po rozpoczęciu kontrofensywy rozpoczętej przez armię konną Siemiona Budionnego. Nagłe ruchy Rosjan wywołały poruszenie w całej Polsce. Niepokój zapanował we Włocławku.

Śmierć poniosło blisko 40 obrońców miasta. Ucierpiały też budynki. Największe straty poniósł pałac biskupi i katedra włocławska.

Miasto przystąpiło do przygotowań. Działania obronne koordynował włocławski ratusz oraz kilka organizacji, m.in. Włocławski Komitet Obrony Narodowej, Straż Obywatelska i Pogotowie Wojenne Ziemi Kujawskiej.

Pod koniec lipca rozpoczęły się prace fortyfikacyjne. Do akcji kopania rowów przystąpili mieszkańcy miasta, wśród nich radni Rady Miasta, oraz Grupa Fortyfikacyjna Wojska Polskiego.

W ramach przygotowań do obrony Włocławka, dokonano szeregu aresztowań włocławskich komunistów, otwarcie wyrażających akceptację polityki Związku Radzieckiego. Podczas rewizji znaleziono materiały wybuchowe i naboje do karabinów rosyjskich.

Rosjanie atakują!

Do bezpośredniego ataku Armii Czerwonej na miasto doszło tuż przed południem 16 sierpnia 1920 r.. Rosjanie szybko zajęli prawobrzeżny wylot mostu.

Gdy obrońcy, zgromadzeni w okopach na bulwarach, zobaczyli uciekające mostem polskie oddziały, sami rozpoczęli odwrót.


fot. ze zbiorów Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

W mieście zapanowała panika. Rozpuszczono plotkę o zdobyciu przez bolszewików całego mostu i lewobrzeżnego przyczółka.

Ludzie zamiast bronić miasta, opuścili pozycje obronne na bulwarach. W wyniku zawieruchy z włocławskiego więzienia uciekła większość więźniów. Wśród nich byli niebezpieczni przestępcy i aresztowani za działalność wywrotową.

Wieczorem Polacy pod dowództwem płk Wojciecha Gromczyńskiego, podpalili most drewniany, co rozzłościło czerwonoarmistów. Rozpoczął się zmasowany ostrzał zabudowań miejskich, w wyniku którego całkowicie spłonął pałac biskupi. Ucierpiała też katedra i kilka innych budynków w mieście.

Nadeszła jednak "chwila oddechu" dla obrońców. Ostrzeliwani przez Polaków bolszewicy, nie mogąc ugasić płonącego mostu, wycofali się znad brzegu Wisły.

Około drugiej w nocy, Rosjanie wznowili ostrzał artyleryjski. Tylko pomiędzy 12.00 a 14.00 na miasto spadło około stu pocisków armatnich.

Tego dnia przybyły jednak posiłki z 14 Pułku Piechoty. Warto wspomnieć, że podczas działań obronnych żołnierze korzystali z ogromnej pomocy mieszkańców, w szczególności włocławskiej młodzieży.

W Seminarium Duchownym organizowano posiłki dla żołnierzy i ochotników, którzy zgłosili się do obrony.

18 sierpnia dowodzący wojskami bolszewickimi Gaj – Chan, otrzymał rozkaz wymarszu na Płock. Na wieść o tym, grupa 20 ochotników wyruszyła za most w celu rozpoznania. Kiedy przypuszczenia okazały się słuszne, stacjonujące w mieście wojsko przystąpiło do pościgu.

Bilans działań wojennych

Śmierć poniosło blisko 40 obrońców miasta. Ucierpiały też budynki. Największe straty poniósł pałac biskupi i katedra włocławska. Znacznych zniszczeń doznało Seminarium Duchowne, kościół św. Jana i domy na bulwarach.

Bomby uszkodziły również inne części miasta. Ucierpiały zabudowania przy ul. 3 Maja, Cygance, Żabiej, Kościuszki, Piekarskiej, Kaliskiej, Biskupiej, Brzeskiej, Przedmiejskiej, Gdańskiej, Łęgskiej i Stodólnej.


fot. ze zbiorów Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

Strat doznały włocławskie zakłady przemysłowe i instytucje, m.in. Fabryka Celulozy, Gmina Wyznaniowa Żydowska, Dom Miłosierdzia Zboru Ewangelickiego, Magistrat miasta Włocławka oraz Fabryka Cykorii Ferdynanda Bohma .

Ciała obrońców Włocławka pochowano 22 sierpnia 1920 r. na szpetalskim wzgórzu. Na ich mogile postawiono prosty, drewniany krzyż. Dopiero dwa lata później w tym miejscu odsłonięto "Pomnik dla Poległych Obrońców Wisły”. Ceremonia odbyła się 1 października 1922. W uroczystości wzięło udział kilka tysięcy włocławian.